Tersine Lojistik günümüzde tedarik zincirinde kabul görmüş anahtar süreçlerden birisidir. Ekonomik ve ekolojik nedenler, kurumsal ve sosyal sorumluluklar, yasalar, sürdürülebilir gelişme, doğal kaynakların korunması, daha az malzeme ve kaynak tüketimi gibi nedenlerden dolayı Tersine Lojistik faaliyetleri işletmeler ve nakliye açısından önem arz etmektedir.

Bu anlamda tersine lojistiğin sistematik biçimde ele alınması ekolojik, ekonomik ve yasal zorunluluk haline gelmektedir. İade edilen, kullanım ömrü bitmiş ya da tüketicinin yeni ürün aldığı için elden çıkardığı ürünlerin geri toplanması, üretici açısından önemli maliyet kalemleri oluşturabilecek bir süreçtir ve stratejik öneme sahiptir.

Ürünlerin müşterilerden ilk toplanmalarının nasıl yapılacağı, sonrasında toplanan ürünlerin sınıflandırılması, ayrıştırılması, bakım ya da en az zararla bertaraflarının gerçekleştirilmesi, sınıflandırma ve ayrıştırma sonucunda oluşan yarı mamul, hammadde kaynakları ya da atıkların hangi kanallarla hedef noktalarına iletileceği sorunları, üzerinde durulması gereken önemli konulardır.

Tersine Lojistik Kavramı

Tersine Lojistik kavramı literatürde çeşitli şekillerde tanımlanmaktadır. İlk tanımlar Lambert ve Stock (1981) tarafından yapılmıştır. Buna göre tersine lojistik; ürünlerin geri dönüşümleri, kaynak azaltılması, geri kazanım, materyallerin ikamesi ve yeniden kullanılması, atıkların yok edilmesi ve yakılması, tamir ve yeniden üretimde lojistiğin rolüdür.

Tersine Lojistik geleneksel olarak, ürünlerin geri dönüşüm süreci olarak ifade edilebilir. Flieschmann’ın (2001) tanımına göre tersine lojistik; geleneksel tedarik zincirinin ters istikamette yeniden değer elde etmek ve uygun bir imha gerçekleştirmek için, ikincil ürünlerin depolanması ve bunlarla ilgili akışını etkin ve verimli bir şekilde gerçekleştirilmesi için planlanması, uygulaması ve kontrol edilmesi sürecidir.

Tersine Lojistik; hammadde, yarı mamul, nihai ürün ve buna ilişkin bilgilerin tüketim noktasından kaynak noktasına doğru, değer kazanımı veya uygun şekilde yok edilmesini sağlamak amacıyla etkin akışını planlama, uygulama ve kontrol etme faaliyetleridir. Dowlatshahi’ye (2005) göre ise tersine lojistik “Bir imalat tesisinin, daha önceden taşınmış ürün ya da parçaları mümkün geri dönüşüm, yeniden imalat ya da elden çıkarma işlemlerinden birini uygulamak üzere tüketim noktasından sistematik şekilde yeniden elde etme sürecidir.”

Lojistik Yönetim Konseyi’nin ( The Council of Logistics Management,1990) yaptığı tanımda tersine lojistik şöyle ifade edilmektedir: “Hammaddelerin, halen süreçte bulunan envanterlerin, bitmiş malların ve bunlar hakkındaki bilginin tüketim noktasından üretim noktasına tekrar değer elde etme veya düzgün bir şekilde elden çıkarma amacıyla verimli ve maliyet avantajlı akışının planlama, yürütme ve kontrol etme sürecidir.”

Tedarik Zinciri Yönetim Profesyonelleri (The Council of Supply Chain Management Professionals) Tersine Lojistiği şu şekilde tanımlamıştır: “Envanter süreçleri, nihai ürünler, kullanılmış malzemeler ve ilgili bilgilerin tüketim noktasından başlangıç noktasına tekrar değer kazanma veya uygun bir şekilde elden çıkarma amacıyla ağ yapısını planlama, uygulama ve kontrolü sürecidir.”

Tersine faaliyetlerle ilgili en yaygın düşünce, kullanılmış ürünlerin son kullanıcıdan üreticiye fiziksek olarak geri taşınmasıdır. Tersine Lojistik, istenmeyen malzemelerin (atık madde, kutu, şişe, kağıt vb.) geri dönüştürülmesi ve yeniden üretime kazandırılması ile değerlendirilmesi yönüyle de çevreye duyarlı lojistik olarak bilinmektedir. Tersine lojistiğin atık yönetimi açısından kapsamının şekil olarak gösterimi aşağıdaki gibidir.

Tersine Lojistik Atık Yönetimi

Kullanımı tamamlanmış ürünler çeşitli şekillerle toplandıktan sonra ayrıştırma işlemlerinden geçer. Kullanılabilecek kısımlar belirlenerek kısmi kullanıma veya yeniden üretime dahil edilir. Bu şekilde atıkların çevreye zararı en aza indirilmiş olur.

Ekonomik faktörler neticesinde tersine lojistik faaliyetlerinin önemi artmıştır. Çünkü tersine lojistik faaliyetleri azalan hammadde tüketiminden, geri kazanılmış malzemelere eklenen değerden ve atık malzemelerin azalmasından dolayı firmalara ek gelir sağlamaktadır.

Tedarik Zinciri Yönetiminde önemli trendlerden biri tersine lojistik operasyonlarının stratejik önemlerinin farkına varılmasıdır. Doğal kaynakların verimli şekilde kullanımının sağlanması, kullanılmış ürünlerin bir takım faaliyetlerden geçirilerek tekrar kullanıma kazandırılması, atıkların çevreye zararının en aza indirilmesi gibi sebeplerden dolayı tersine lojistik faaliyetleri gittikçe önemi artan bir fonksiyon haline gelmiştir.

Tersine Lojistik, firmaların çevresel açıdan daha etkin olmalarını sağlayan bir süreçtir. Tersine akış sürecinde amaç, geri dönecek ürünlerden maksimum seviyede yarar sağlamak veya uygun bir şekilde yok edilmesini sağlamaktır. İyi bir tersine lojistik uygulaması, firmanın hammadde ve materyal edinim maliyetini azaltır, müşterinin satın alma riskini düşürür, tepki süresini kısaltır, sosyal sorumluluğu yerine getirir ve çevreci firma imajını iyileştirerek firmaya rekabet avantajı sağlar.

Tersine lojistik sistemi doğru bir şekilde düzenlenir ve yönetilirse, müşteri memnuniyetini sağlar, maliyetleri azaltarak karlılığı arttırır. Bir ürünün satıldıktan sonra tamir için geri gönderilmesi, iade edilmek istenen ürünün denetlenmesi için servise gönderilmesi veya üretimin bir aşamasında yapılan hatanın düzeltilmesi için ürünün geriye dönmesi gibi ürünle alakalı birçok durumda da yine tersine lojistiğe ihtiyaç duyulabilmektedir.

Etkin bir tersine lojistik faaliyeti, ürünlerin geri dönüşümlerinden maksimum değer hedeflemesi ya da uygun şekilde imhalarının sağlanmasıyla birlikte materyallerin tüketicilerden üreticilere akışı üzerine yoğunlaşır. Günümüzde geri dönen ürünlere büyük önem verilmekte ve hayat evrimini tamamlamış ürünler için imalatçılara sorumluluk yüklenmektedir. Atık arazilerinin kapasitelerinin gün geçtikçe daralması atıkların azaltılmasını firmalar açısından önemli ilgi alanı haline getirmiştir.

Bu bağlamda yaşam eğrisi sona ermiş ürünlerin toplanması, çeşitli test ve muayenelerden geçirilerek kabulü ya da reddi, kabul edilen ürünlerin yeniden işlenmesi ve yeni bir ürün olarak tekrar kullanımının sağlanması gibi faaliyetler de tersine lojistik süreci içinde önemli yere sahiptir. Müşteri memnuniyeti açısından da önemli bir kavram olan tersine lojistik, tüketici pazarındaki veya örgütsel pazarlardaki kullanılmayan, işe yaramayan ürünlerin geri dönüşümünü sağlar. Böylelikle doğaya zarar vermeyen bu atıl durumdaki ürünler, yeniden üretim ortamına alınarak tekrar değerlendirilmiş olur.